Hıristiyanlığın bölgede ilk yayılmaya başladığı yer olarak bilinir. İçinde manastırlar, kiliseler ve yerleşim yerleri bulunmaktadır. Bölge hıristiyanlık döneminin sonra ermesinden sonra da 1950'li yıllara kadar köy olarak kullanılmış. O yıllarda kaya evler içinde yaşayan insanlar daha sonra vadiye 2 km uzaklıkta kurulan Zelve Köyü'ne taşınmışlar. Zelve yolu Avanos-Göreme yolu üzerinden ayrılır ve Paşabağı Vadisi'ne yaklaşık 1 km. kadar uzaklıktadır.

Müze kaya içine oyulmuş manastırlar, kiliseler, şapeller, yemekhaneler, mutfaklar ve yaşam alanlarından oluşmaktadır. Bu bölge Hıristiyanlık tarihinde önemli bir kişi olan Kayseri Piskoposu Aziz Basil tarafından 4. yüzyılda bir dini eğitim ve düşünce merkezi olarak kurdurulmuş. Hıristiyanlık düşüncesine bir çok yenilik getiren Aziz Basil'in fikirleri ilk olarak burada öğretilmeye başlanmış. Bölgedeki manastır hayatı 1000 yıl kadar sürmüş

Görkündere Vadisi ile Zemi Vadisi arasındadır. Yörenin en dikkat çekici yapılarından biridir. Çadır görünümlü bir kayanın içine oyularak, 10. yüzyılda inşa edilmiştir. Zemini aşırı tahrip olduğundan, yoğun bir yenileme sonrası tekrar ziyarete açılmıştır. Kilisede bulunan freskler, Hz. İsa’nın çocukluğundan göğe yükselişine kadar geçen zamanı, taris sırasına göre işlemektedir. Yapı olarak çevresiyle oldukça uyum içinde olan El Nazar’ın orta kubbesinde, gökkuşağı üzerinde göğe yükselir şekilde Hz. İsa figürü yer alır. İncil’de olan sahneler, çeşitli madalyonlar, Aziz portleri, İmparator Konstantin ve annesi Helen’in figürleride bulunmaktadadır. T planlıdır. Doğu kolunda mezarlar bulunur, haç kolları beşik tonozludur. Ana apsis, kolların birleştiği merkez bölüme açılır.

Volkanik tüften oluşmuş ilgi çekici manzara yapısı içerisinde Bizans Kilise mimarisi ve hiristyan tarihinden önemli bir devri sergilemektedir. Bölgenin özelliklerinden burada yaşayanlar savaşların etkilerinden, merkezi idarenin otoritesinden uzak kalmayı başarabilmişlerdir. Ana ulaşım yollarına uzaklığı ve engebeli bir alan olması, gizlenmek isteyen veya dini inzivaya çekilenler için uygun korunma yeri olmuştur. Manastır hayatı 3. yüzyıl sonları ile 4. yüzyıl başlarında başlamış ve hızla yayılmıştır. Manastırlar, kiliseler, şapeller, yemekhaneler ve keşiş hücreleri, depo ve şarap yapım yerleri bulunan mekanlar oyulmuş, duvar resimleri ile süslenmiştir. Ayrıca saha içerisinde, Ürgüp, Göreme, Uçhisar, Çavuşin, Zelve yerleşimleri, Göreme yöresinin geçmişteki kültürüne uygun tarım ve köy hayatını yansıtan tarihi ve doğal bütünlüğü sağlayan sahaları teşkil eder.

Özkonak Yeraltı Şehri, Avanos’un 13 km. uzağında ve Avanos’a bağlı Özkonak Kasabasının doğu girişinde yer alır. 1972′de bulunmuş olup, dört kattan oluşur. Yapılış tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber M. Ö. 400 yıllarında var olduğu söyleniyor. En alttaki 4. katın sonuna, sadece tek bir kişinin hareket edebileceği kadar dar bir koridordan geçilerek ulaşılır. Bu en son bölüm, yeraltı şehrinin cezaevi bölümüdür. Katlar arasında ve bazı odaların girişinde kapı görevi gören ve ancak çok sayıda insan gücüyle hareket ettirilebilen, değirmen taşından daha büyük, tonlarca ağırlığı olan 3 adet “Tıhraz Taşı” bulunur. Tıhraz Taşı’nın kapatıldığı kapı girişlerinin üzerinde, gelen düşmanı avlamak amaçlı kullanılan “avlama delikleri” yer alır. Bu deliklerden kızgın yağlar dökülerek düşman püskürtülmeye çalışılır. Yeraltı şehrinin bazı bölümlerindeki su ve şarap depoları, havalandırma ve haberleşme delikleri, ziyarete gelenleri hayrete düşürecek niteliktedir.

Aksaray ilinde vadi. Bugünkü adını Ihlara köyünden alan vadinin eski adı Peristrema'dır. Bu dar vadinin içinden Melendiz Çayı akar. Selime ve Ihlara köyü arasında, 10 km kadar uzunluktaki vadinin iki yamacında kayalara oyulmuş pek çok dinî yapı yer alır. Vadinin içindeki Yaprakhisar Köyü tamamen kaya içine oyulmuş bir yerleşme merkezidir. Kilise, manastır, keşiş mezarları Bizans devrine aittir. 20-25 yıl öncesine değin pek az tanınan vadi, bu süre içinde yapılan araştırma ve bulgular sonucu Ürgüp ve Göreme çapında tanınmış bir yöre oldu. Kapadokya'nın çok önemli bir kesimidir. Özellikle ilk Hristiyanların özel ve gizli etkinliklerine sahne olduğundan Hristiyan dünyasınca kutsal sayılır. Hasan Dağı'nda kurulan bir manastırda yetiştirmek için devşirilmiş, fakat binlercesi birden ölmüş çocuklar ilk azizlerden sayılmıştır. Bu çocukların rastlantılarla bulunan mumyalarını ilk zamanlar çevre köylüleri yağmur duasıyla çaya atarlardı. Sonra bu olayı haber alan eski eser koleksiyoncuları ve kaçakçıları bu mumyaları ele geçirip Avrupa'da satmaya başlamışlardır.

Derinkuyu yeraltı şehri, Kapadokya bölgesinde bulunur. Bu bölgede bulunan 200 civarındaki yeraltı şehrinden yalnızca biridir; ancak en derin ve en büyüğüdür. 85 metreye varan 11 katlı tarihi bir şehir olan Derinkuyu 3000-50.000 arasında insanın barınabileceği büyüklüktedir. Görenleri hayrete düşüren bir incelikle inşa edilmiş olan yeraltı şehrinde normal hayata dair herşeyin benzeri yapılmıştır. aile odaları, ortak alanlar, kiliseler, zeytinyağı depoları, temiz hava girişini sağlayan bacalar, temiz su barındıran kuyular, sıraları dahi olan bir okul ve yeterli güvenlik sağlanıp yeryüzüne çıkana kadar ölülerin saklanabileceği bir mezar odası. Şehrin dışarıya açılan 600 kapısı bulunmaktadır. Bu kapıların çoğu gözden uzakta bölgelerde gizlenmiş şekilde inşa edilmiştir. Saklanmak için inşa edilen bir şehre bu kadar çok giriş kapısının bulunması elbette garip gelebilir. Ancak her giriş kapısı şehir saldırı altında olduğu takdirde kapatılabilecek hareket eden kayalardan oluşmaktadır. Bu taş kapılar ise sadece içeriden açılabilmektedir.